اصول ارگونومی و کاربرد آن در جامعه چیست؟

 اصول ارگونومی یا همان مهندسی فاکتور های انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاهها، محیط کار و مشاغل را با توجه به توانایی هایی جسمی – فکری و محدودیت ها و علائق انسانها، طراحی نماید. ارگونومی در لغت از دو کلمه یونانی Ergo به معنای (کار) و Nomos به معنای (قاعده و قانون) تشکیل شده است. علم ارگونومی، یک رشته مطالعات چند شاخه ای بوده و از علوم مختلف اقتصادی، فنی، بیولوژیکی، آناتومی، روان شناسی، مدیریت، ریاضیات و آمار تشکیل شده است. این علم با هدف افزایش بهره‌وری، با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شکل گرفته است. همچنین این علم در تلاش است، بجای متناسب سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد.

ارگونومی چه اهمیتی در جامعه دارد؟

ارگونومي مي تواند در حل بسياري از مشكلات اجتماعي مرتبط با ايمني، بهداشت و راحتي و کارايي موثر باشد. اتفاقات روزانه مانند حوادث ناشي از كار، ترافيك و يا حوادث خانگي را مي توان به نسبت فجايعي چون سوانح ناشي از جرثقيل هادر صنعت (سوانح هوايي و يا سوانح هسته اي اغلب با خطاهاي انساني مرتبط دانست.

بعضي از اطلاعات دانش اصول ارگونومي به صورت معيار رسمي در آمده و اهداف آن ها تشويق به كاربرد ارگونومي است. در واقع در پيشگيري از بروز اين گونه مسائل و تامين تندرستي نيروي كار، ارگونومي به عنوان رهيافتي كارآمد، به ياري انسان مي شتابد. ارگونومي، ابزاري است كه به كمك آن انسان قادر است محيط زندگي و كار و نيز وسايل و تجهيزات مورد استفاده را مطابق با توانمنديها ويژگي هاي خود طراحي كند. ارگونومی در محیط کار می تواند بسیار مهم و کاربردی باشد.

کاربرد اصول ارگونومی

كاربرد ارگونومي در طراحي فرايندها و سيستم، تاثير شايان توجهي بر افزايش توليد, كاهش هزينه هاي درماني, افزايش رضايت شغلي, افزايش بهره وري و به طور كلي, فراوري نيروي كار داشته و افزون شدن درآمد ملي و منافع اقتصادي را سبب مي شود. ارگونومی در محیط کار باعث می شود بهره بری بالا رود و این تاثیر زیادی در موفقیت یک کسب و کار خواهد داشت.

اجزای ارگونومی

همان طور که پیشتر بیان گردید زمينه هايي كه ارگونومي در آنها مطالعه و اقدام مي كند، عبارتند از:

• طراحي ابزار
• وسائل
• ماشين‌ها
• تاسيسات

این اصول ارگونومی به طرز صحيح و مطلوب، طراحي روش انجام كار با توجه به بهترين نحوه اجراء و متناسب با سيستم عضلاني و ساختمان فيزيكي بدن انسان و با هماهنگي رواني ميان افراد و محيط كار و ابزار كار، وضعيت صحيح قرار گرفتن بدن و حركات انسان حين انجام كار، شرايط فيزيكي مناسب در محيط كار (با توجه به عواملي از قبيل: دما، رطوبت، جريان هوا، ارتعاشات، سر و صدا، نور و روشنايي، گرد و غبار، تشعشعات و آلودگي هاي مختلف) که هرکدام از مباحث بالا نیاز به بررسی دقیق و کارشناسانه جهت طراحی و اجرا دارد.

انواع ارگونومی

• بر این اساس علم ارگونومی تاکنون به ۴ بخش اصلی تقسیم گردیده است تا با قرارگیری هر کدام از موارد فوق در بخش مختص به خود به طور دقیق و توسط متخصص امر مورد پیاده سازی واقع گردد. در ادامه به شرح مختصر هر کدام از بخش های اصلی علم و اصول ارگونومی خواهیم پرداخت:
• ارگونومی سخت افزار
• ارگونومی محیطی
• ارگونومی نرم افزار یا شناختی
• ارگونومی کلان

√ پیشنهاد مقاله:” خرید میز رستوران “

ارگونومی سخت افزار

این جزء، عمدتا به بررسی فیزیکی و کاربرد اطلاعات به دست آمده در طراحی همۀ سخت افزارهایی مربوط است که درمحیط کار، خانه و اوقات فراغت ، تجهیزات ارگونومی اداری و… مورد استفاده قرار می گیرد (مثل ابزار، وسایل، میز، صندلی اداری کارشناسی، نشانگرها، کنترل و…) در این بخش طراحان و سازندگان ابزار و وسایل روزمره با استفاده از استانداردهای از پیش تعیین شده به طراحی و ساخت محصولات می پردازند.

ارگونومی محیطی

این جزء از اصول ارگونومی با توانایی ها و محدودیت های انسان در برابر عوامل گوناگون محیطی مانند روشنایی، گرما، صدا، ارتعاش و… سروکار دارد. با توجه به استفاده علم ارگونومی از علوم مختلف، در زمان طراحی محیط کار توسط متخصصین معماری و عمران جهت ساخت و طراحی داخلی محیط های اداری و صنعتی و همچنین پیاده سازی و اجرای چیدمان و نظام ارتباطی بخش ها و وسایل توسط کارشناسان صنایع، از این جزء در طراحی محیط کار انسان استفاده می شود؛ و پیاده سازی ارگونومی در محیط کار بسیار خائز اهمیت است.

ارگونومی نرم افزار یا شناختی

این جزء ارگونومی با فعالیت های مانند پردازش اطلاعات، استدلال و حل مسائل در ارتباط است و به چگونگی دریافت و پردازش اطلاعات در انسان می پردازد. با توجه به ورود انسان به دنیای وسایل الکترونیکی و مدرن امروزی و استفاده دائمی و بیشتر از اطلاعات و دیتابیس های علوم مختلف جهت انجام امور، تحقیقات و گسترش و ساخت وسایل مختلف؛ استفاده از این جزء بالاخص در طرایح وسایل الکترونیکی و ارتباطی نمود بیشتری پیدا کرده است.

ارگونومی کلان

تازه ترین جزء ارگونومی است و به زیر سامانه ها یعنی انسان، ماشین و محیط توجه ویژه دارد، می توان گسترش علوم و ساخت و تولید وسایل و لوازم کاربردی مختلف به دست بشر را دلیل ظهور این جزء از دانش ارگونومی دانست. ارتباطات و تعاملات انسان ها با ماشین ها و محیط کاری خود در سال های اخیر، بیش از گذشته، افزایش چشم گیری داشته است.

مباحث مطرح شده در ارگونومی

در علم ارگونومی به صورت کلی در سه دسته مباحث مختلفی بیان و مورد بررسی قرار می گیرد: مباحث مربوط به انسان ها، مباحث مربوط به محیط کار و مباحث مربوط به طراحی لوازم و وسایل؛ که به طور جزئی می توانیم موضوعات ذیل را بیان و مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

خستگی

بر اثر فعاليت هاي عضلاني بدن انسان دچار حالتي مي شود كه انتقال سيگنال هاي عصبي در آن به كندي صورت مي گيرد و به آن خستگي مي گويند كه از تغييرات هورموني حاصل مي شود.

علل خستگي:

• شدت و مدت تلاش بدني و ذهني
• عوامل محيطي
• ريتم سيركادين (تغييرات 24 ساعته فعاليت هاي حياتي انسان)
• مسائل فيزيكي مانند مسئوليت ها، نگراني ها و برخوردها
• دردها، بيماري ها و اعتيادها
• سوءتغذيه

 عوارض و آثار خستگي ذهني و جسمي

• كاهش توان انجام كار
• احساس فرسودگي و عدم تمايل به كار
• فكر مشوش
• كاهش هوشياري
• ادراك آهسته وضعيت
• بي علاقگي نسبت به كار در درازمدت

 اندازه گيري خستگي:

كليه روش هايي كه تاكنون جهت اندازه گيري خستگي ارائه شده داراي يك محدوديت مشتركند: هيچ يك خستگي را بطور مستقيم اندازه گيري نمي كنند يعني هيچ معيار مطلق خستگي كه قابل مقايسه باشد نظير مصرف انرژي كه كيلو كالري واحد آن است وجود ندارد. معيارهاي موجودنسبي است و بايستي وضعيت فرد مورد مطالعه را با شخص سرحال مقايسه كرد تا معياري از وضعيت او بدست آيد.

 روش هاي اندازه گيري خستگي:

كميت و كيفيت كار: مبناي توليدات شخص مي تواند براي نشان دادن سطح خستگي او بكار رود، مانند افزايش حوادث کار. اين روش چندان دقيق نيست.

احساس ذهني:

در اين روش با پرسشنامه وضعيت اشخاص را ارزيابي مي كنند. تحليل اين پرسشنامه ها با استفاده از روش‌هاي آماري موجود صورت مي گيرد.

 نمودارهاي امواج مغزي

اين نمودارها مي تواند امواج صادره از مغز انسان را ثبت كند كه امواج آلفا و تتا و كاهش امواج بتا نشان‌دهنده بروز خستگي است. البته بكارگيري اين روش در صنعت تا حدي دشوار است.

 توانايي تشخيص تواتر چشم:

 در اين روش يك لامپ چشمك زن مقابل شخص قرار داده و سرعت خاموش و روشن شدن آنرا افزايش مي دهند تا موقعيكه لامپ بنظر شخص بطور پيوسته روشن بنظر برسد.

ممكن است براي يك شخص سرحال 30 بار روشن شدن در ثانيه روشنايي مداوم باشد ولي براي شخص خسته اين رقم 20 بار در ثانيه باشد.

 آزمون هاي حركتي:

معمولاً با اين فرض كه خستگي باعث كاهش كار انجام شده مي شود، تعدادي فعاليت هاي استاندارد نظير تايپ، چيدن مربع ها در كادر و… را بكار مي گيرند كه سرعت شخص هرگاه كم شود نشان دهنده خستگي است. ممكن است در اين ميان خطاهائي نيز حاصل شود مثلاً اگر زمان تست طولاني باشد، خود تست باعث خستگي گردد.

 آزمون هاي ذهني:

در اين روش آزمون هائي مانند تمركز، حافظه، تخمين و حساب از شخص به عمل مي آورند. ممكن است عوامل ديگر نظير آموزش و تجربه برروي نتيجه تست تأثيرگذار باشد.

کسالت

به محيطي كه فاقد محرك باشد، محيط يكنواخت گفته مي شود و واكنش فرد در چنين محيطي كسالت ناميده مي شود. كسالت يك وضعيت ذهني مركب است كه درآن هم عوارضي نظير احساس فرسودگي و سنگيني و كاهش هوشياري (مربوط به قسمت بالايي مغز) و هم عواملي نظير كاهش علاقه فرد نسبت به محيط (مربوط به قسمت پائيني مغز) ايجاد مي شود.

 عواملي كه باعث كسالت مي شوند به دو دسته تقسيم مي شوند:

– علل خارجي: كارهاي نظارتي يكنواخت و طولاني كه مستلزم هوشياري پيوسته اند و يا كارهاي تكراري طولاني كه مشكل نيستند ولي به اپراتور اجازه فكر كردن به چيزهاي ديگر را نمي دهند.

– عوامل فردي: تجربه نشان داده است كه ظرفيت افراد در برابر كسالت فرق مي كند.

 افرادي که زودتر دچار كسالت مي شوند:

• افرادي كه در حال خستگي هستند؛
• كارگران شب كار به غير از آنان كه با شبكاري سازگار شده اند؛
• افراد با انگيزش كم؛
• افراد با سطح بالاي تحصيلات دانش و توانايي؛
• افراد پرتحرك و فعال كه مشتاق جنب و جوش در كار مي باشند.

 افرادي که در مقابل كسالت مقاومترند:

• افرادي كه ذاتاً سرحال و هوشيار هستند؛
• افرادي كه دوره آموزشي را مي گذرانند؛
• افرادي كه از شغل خود راضي هستند و آنرا مطابق توانائي هاي خود مي دانند.

فرآيندهاي فيزيولوژيكي كسالت:

بطور كلي بدن انسان طوري طراحي شده كه مغز بطور مداوم از اندام حسي پيام دريافت مي كند. حال هنگامي كه محرك ها كم باشند جريان پيام هاي حسي كاهش مي يابد و در نتيجه سطح فعاليت مغز كم مي شود. بعلاوه دو فرآيند ديگر يعني تطبيق و عادت نيز وجود دارند كه وقتي ميزان محرك ها كم نباشد ولي يكنواخت بماند باعث كسالت مي شود.

اصول ارگونومی یکی از مهم ترین مواردی است که باید تمام آن را رعایت کنید تا به توانید در هرکار و حرفه ای هستید به سلام ترین حالت ممکن آن را اداره کنید و کوچکترین آسیبی به شما وارد نشود. گروه پاندا صندلی های اداری متناسب با اصول ارگونومی تولید می کند.