عوامل خطر در عدم رعایت ارگونومی
معمولاً از اصطلاحات ارگونومی و عوامل انسانی (Human Factors) به‌طور مترادف بهره گرفته می‌شود. هر دو اصطلاح رابطه‌ی دوسویه‌ی کار و نیازمندی‌های شغلی را بازگو و تشریح می‌کند و هر دو درصدد کاهش اشاره‌ای جسمانی و روانی در محیط کار هستند. آشکارترین اثر مثبت طراحی درست و مناسب مشاغل، تجهیزات و محیط کار، بالا رفتن […]
معمولاً از اصطلاحات ارگونومی و عوامل انسانی (Human Factors) به‌طور مترادف بهره گرفته می‌شود. هر دو اصطلاح رابطه‌ی دوسویه‌ی کار و نیازمندی‌های شغلی را بازگو و تشریح می‌کند و هر دو درصدد کاهش اشاره‌ای جسمانی و روانی در محیط کار هستند. آشکارترین اثر مثبت طراحی درست و مناسب مشاغل، تجهیزات و محیط کار، بالا رفتن سطح ایمنی، بهداشت، تطبیق کار با کارگر بر اساس ابعاد بدنی فرد و درنهایت رضایت شغلی و بهبود بهره‌وری است.
در کنار همه این‌ها عواملی خطر در ارگونومی ریشه بسیار زیادی در این محتوا سعی کرده‌ایم به این موضوع بپردازیم تا انتهای این مقاله همراه باشید. تا با نکات مهم و ابزار ارگونومیک آشنا شوید.
مدت‌زمان و برگی عوامل خطر در عدم رعایت ارگونومی چیست؟
ميزان خطر بستگي به مدت‌زمانی که فرد طی کار در معرض عامل خطرآفرين قرار می‌گیرد و میزان بزرگی آن دارد. برای ارزيابي می‌بایستی سؤالات زير را مطرح و پاسخ‌ها را به‌درستی معین نمود
چه مدت‌زمان نيروي بدني زيادي اعمال می‌کنند؟ (مثلاً براي بلند كردن يا چنگش اشيا)
كارگر چه مدت‌زمانی را صرف انجام اعمال تكراري می‌کند؟
كارگر چه مدت‌زمانی با وضعيت بدني نامناسب كار می‌کند؟
كارگر چه مدت‌زمانی قسمتي از بدن فرد در معرض فشار موضعي با وسايل و اشيا قرار می‌گیرد؟
چه مقدار نيروي بدني توسط كارگر اعمال می‌شود؟
با چه سرعتي حركات تكراري انجام می‌پذیرد؟
شدت نامناسب بودن وضعيت بدني چقدر است؟
چه ميزان فشار و فرورفتگی در اثر تماس اشيا با قسمتي از بدن فرد ايجاد می‌گردد؟
در یک‌زمان ممكن است بيش از يك عامل خطر وجود داشته باشد
هر چه تعداد اين عوامل خطر بيشتر باشند ميزان آسيب نيز افزايش می‌یابد.
گام‌های شناسایی عوامل خطر
كارفرمايان صنايع می‌بایستی عوامل خطري را كه احتمالاً كارگران در معرض آن‌ها قرار دارند در محيط کارشناسانی نمايند. براي انجام اين كار آن‌ها می‌بایستی با نماينده كارگران و کمیته‌های ايمني و بهداشت مشورت نمايند. همچنین ابزار ارگونومیک را به‌خوبی بشناسند. براي شروع اين فرايند كارفرمايان می‌بایستی مشاغلي را كه داراي خطر بيشتري ازنظر آسیب‌های اسكلتي عضلاني می‌باشند شناسايي نمايند.
سپس در مورد اين مشاغل عوامل خطر را اولویت‌بندی نموده و شناسايي كنند. درواقع نوعی ارزیابی ریسک برای این بیماری‌ها انجام دهند.
گام اول:
براي شناسايي و اولویت‌بندی مشاغل كه داراي خطر آسیب‌های اسكلتي عضلاني بيشتري می‌باشند می‌بایست به سابقه کمک‌های اوليه انجام‌شده در رابطه با آسیب‌های اسکلتي عضلاني مراجعه نمود. درصورتی‌که يك كارگر از علائم و نشانه‌های آسیب‌های اسكلتي – عضلاني شكايت دارد، احتمالاً شغل وي داراي خطر بالايي در رابط آسیب‌ها اسكلتي عضلاني هست. کارگری كه به دليل آسیب‌های اسكلتي عضلاني جهت دريافت کمک‌های اوليه مراجعه كرده است.
شناسايي مشاغل خطرساز می‌تواند قبل از اينكه هرگونه مشكل يا آسيبي گزارش شود نيز انجام گيرد و عوامل خطر احتمالي پيشگيري و حذف گردد. می‌توان جهت ارزيابي بهتر با كارگر مصاحبه نموده و كار را از نزديك مشاهده كرده و عوامل خطر را موردبررسی قرارداد. اين موارد بخصوص در شرايطي كه يك كار يا فرايند جديد وارد محيط كار می‌گردد كاملاً ضروري است.
گام دوم:
پس‌ازاینکه مشخص شد کدام‌یک از مشاغل ازنظر ميزان خطر آسیب‌های اسكلتي عضلاني داراي اهميت بيشتري جهت كنترل و پيشگيري است. باید اقدام به شناسايي عوامل خطر نمايد. این راه می‌تواند بسیار مفید باشد زیرا عوامل خطر در عدم رعایت ارگونومی می‌تواند آسیب‌ها فراروانی به‌سلامت شما وارد کند.
كارفرما می‌تواند با كميته بهداشت و ايمني و نماينده كارگران مشورت نمايد و نيز گفتگو با خود كارگر خالي از لطف نيست زيرا كارگر بهتر از هركسي شغل خود را می‌شناسد.
چک‌لیست‌ها و برگه‌های متعددي جهت ارزيابي عوامل خطر در يك شغل وجود دارد. استفاده از چک‌لیست باعث می‌شود كه تمام مواد حائز اهميت تک‌تک بررسي گردد و هیچ‌گونه موردي از قلم نيفتد. بعضي از اين چك فهرست‌ها طول مدت انجام كار و بزرگي عامل خطر را نيز در كنار ساير عوامل مدنظر قرار می‌دهند. به كمك اين ابزار ساده می‌تواند كنترل خطر را براي مشاغل مختلف اولویت‌بندی نمود موارد زیر را به‌دقت بررسی کنید
- جانمايي در ايستگاه كاري و محيط كار مثل ارتفاع سطح كار كه ممكن است بیش‌ازحد بالا يا پايين باشد كه موجب افزايش حد دسترسی می‌گردد.
- خصوصيات اشيايي كه با آن‌ها كار می‌کنند مثل اشيا كه زيادي بزرگ می‌باشند يا آن های كه وزن به‌طور نامساوي توزیع‌شده باشند.
- شرايط محيطي محل كار مثل روشنايي محل كار، سرد بودن هوا كه باعث سرد شدن دسته ابزار می‌گردد.
- سازمان‌دهی كار مثل فقدان تنوع در يك شغل که باعث می‌گردد ماهیچه‌ها فرصت استراحت و بهبودي پيدا نكنند.
- دسته ابزار که با این حالت بکار گرفته می‌شود مچ و شانه را در وضعیت نامناسب قرار می‌دهد.
- معلق کردن ابزار ضمن اینکه امکان یک چنگش قوی را فراهم می‌کند مچ را نیز در وضعیت مستقیم قرار می‌دهد.
- ارتفاع مناسب و زاویه‌دار در شکل سمت راست شانه‌ها را در یک وضعیت بی‌خطر قرار می‌دهد.
- ابزار با دسته زاویه‌دار مچ دست را در وضعیت مستقیم و بدون خطر نگه می‌دارد.
- یک تکیه‌گاه مناسب و زاویه‌دار از فشار موضعی به اندام پیشگیری می‌کند.
ابزار دستی:
ابزار دستی غير برقي به‌طور گسترده در انواع مختلف در صنايعي چون ساختمان‌سازی، توليدي و كشاورزي بكار می‌روند. اطلاعات آمار مربوط به ملل مختلف نشان می‌دهد كه تعداد زيادي از اختلالاتي كه به‌عنوان آسیب‌های اسكلتي عضلاني شناخته‌شده‌اند مرتبط با استفاده از ابزاردستی در محیط‌های كار می‌باشند كه باعث ايجاد شرايط ناخوشايند، از دست رفتن روزهاي كاري و هزینه‌های اقتصادي می‌گردند.
پيشگيري از آسیب‌های اسكلتي – عضلاني به‌عنوان يك اولويت توسط سازمان‌های جهاني بهداشت و ايمني در حال انجام و پيگيري است. اين سازمان‌ها به اهميت طراحي و انتخاب ابزاردستی از جمه صندلی فلزی و همچنين استراتژي كاهش آسیب‌ها و جراحات پي برده‌اند. همچنین این سازمان از عوامل خطر در عدم رعایت ارگونومی مقالات زیادی را گفته است.
براي فردي كه اطلاعات كافي را ندارد ممكن است تشخيص يك ابزار صحيح از ديدگاه ارگونومي مشكل باشد. این اصول ابزار و تجهيزات ارگونوميك با بهترين بازدهي و تأثیر، كمترين نيروي موردنیاز و كمترين حركت تكراري بدون اينكه وضعيت نامناسبي را براي بدن فرد به وجود آورند، شناسايي می‌نمایند.
همچنين اين مجموعه حاوي چندين چک‌لیست است كه به كمك آن می‌توان به‌سادگی ميزان استاندارد بودن طراحي يك ابزاردستی را مورد ارزيابي قرارداد.
تنها زمانی یک ابزار ارگونومیک تلقی می‌شد که متناسب باکاری انجام‌شده باشند بدون اینکه بدن را در وضعیت نامناسب قرار داده یا فشارهای موضعی زیان‌آور یا سایر خطرات ایمنی و بهداشتی را به همراه داشته باشند. زمانی با بکار گیری ابزار غیر مناسب، گسترش یک آسیب مثل سندرم تونل کانال یا التهاب تاندون یا تنش ماهیچه‌ای آسیب رگ های خونی و دیسک‌های بین مهره‌های کمر و … می‌شود. این آسیب‌ها در اثر حادثه و رخداد اتفاقی ایجاد نشده بلکه در اثر حرکات تکراری در دوره زمانی طولانی بروز می‌کند
وضعيت نامناسب بدنی:
فشارهايي كه موجب تنش گردن، شانه‌ها، آرنج‌ها، مچ‌ها. دست‌ها يا كمر می‌گردند. خم شدن، قوز كردن پيچيدن يك مفصل، دسترسي به سمت اشيا و …
چنگش قدرتمند:
گرفتن اشيا در دست كه نياز به بكار بردن حداكثر نيروي دست و انگشتان می‌گردد در اين حالت تمام انگشتان در اطراف شیء بسته می‌شوند.
فشار موضعي به بدن:
فشار از طرف دسته ابزار، لبه‌های نوک‌تیز بر هر قسمت از بدن را می‌گویند.
چنگش ريز:
حالتي كه ابزار بين نوك انگشت شست و نوك سايرانگشتان در کاره‌ای دقيق و ظريف قرار می‌گیرد
ابزار با يك دسته:
ابزاري با سطح مقطع دایره‌ای شكل ولوله‌ای که معيار استاندارد بودن آن‌ها قطر و طول دسته است.
ابزار با دو دسته:
ابزاري شبيه عنبر دست که معیار استاندارد بودن آن‌ها محدوده چنگش و طول دسته می‌باشند. محدوده چنگش فاصله بين انگشت شست و ساير انگشتان در شرايطي كه فک‌های ابزار باز يا بسته هستند منظور از قطر خطي مستقيمي است كه مطابق شكل بالا از مركز دسته ابزار عبورمي كند.
علائم وجود خطر
حالت بی‌حسی و سوزن شدن در اندام، تورم مفصل، كاهش توانايي حركت اندام و قدرت چنگش، درد در اثر فشار يا سرما و ارتعاش، خستگي دائمي ماهيچه و درد در ماهيچه، تغيير رنگ پوست دست يا انگشتان
اين علائم به‌طور ناگهاني ظاهر نمی‌گردند بلكه براي ايجاد آن‌ها هفته‌ها، ماه‌ها و گاهي سالها زمان لازم است
√مقاله پیشنهادی :” خرید صندلی تالار“
خطر آسيب و جراحت را چگونه كاهش دهیم؟
- شغل خود را بشناسيد.
- به فضاي محيط كار خود نگاه كنيد.
- وضعيت بدني خود را اصلاح كنيد.
- موارد آموزشي در مورد ابزاردستی را مرور نمائيد. سپس ابزار مناسب را انتخاب كنيد.
ابزار تنها براي اهداف خاصي طراحي مي شوند. كاربرد ابزار در خارج از محدوده‌ای كه براي كار با آن پیش‌بینی‌شده است منجر به تخريب ابزار، درد و ناراحتي و جراحت می‌شود.
ابزار برشي: سوراخ كننده، نگهدارندِ عنبر دست، قیچی، دم‌باریک، کاتر
ابزار ضربه‌ای: چكش، پتک
ابزار کوبه‌ای: تیز بر، اسکنِ، قلم
ابزار چرخاننده: پیچ‌گوشتی‌ها، آچارها، آچار بوكس
سخن آخر
تمام مواردی که در ابتدا گفته شد باعث کاهش خطر برای سلامتی شما خواهد شد. با شناخت عوامل خطر در عدم رعایت ارگونومی می‌توانید در حد زیادی جلوگیری کند از آسیب رسیدن به بدن. رعایت اصول ارگونومی بسیار ساده است زمانی که شما تمام موارد را به‌طور کامل رعایت کنید.